Popularne piosenki w filmach zagranicznych. Materiały do zajęć dla uczniów w wieku gimnazjalnym

Autor: Mirosław Grusiewicz, Joanna Piątek

 

O  filmach muzycznych w których głównymi bohaterami byli wokaliści i zespoły pisaliśmy w osobnym artykule[1]. Tu o kilku takich produkcjach wspominamy w ujęciu chronologicznym rozwoju muzyki popularnej, gdyż znajdziemy w nich ogromne ilości piosenek pop kultury. Wspominamy też o filmach, w których jako pełnoprawni aktorzy występują znani muzycy i na marginesie głównej fabuły prezentują w nich swoją twórczość. Pozwoli to prześledzić relacje między rozwojem kinematografii a rozwojem muzyki popularnej. Niemniej przede wszystkim zwracany uwagę na kilka tytułów gatunków niemuzyczych, w których piosenki odegrały istotną rolę również poza filmem.

 

Treści i środki dydaktyczne 

• płyty DVD z filmami lub dostęp do wybranych fragmentów filmów oraz piosenek na You Tube:

-  Kapitan Carey (reż. Mitchell Leisen, 1950), piosenka Mona Lisa;

- Człowiek, który wiedział za dużo (reż. Alfred Hitchcock, 1956), piosenka Que sera, sera;

- Szkolna dżungla (reż. Richard Brooks, 1955), piosenka  Rock around the clock;

- Kochaj mnie czule (reż. Robert D. Webb, 1956), piosenka  Love me tender;

- Chcemy się bawić (reż. Sidney J. Furie, 1961), piosenka The young ones;         

- Noc po ciężkim dniu (reż. Richard Lester, 1964), piosenka A hard day's night;

-  Czarny Orfeusz  (reż. Marcel Camus,1958), piosenka Manhá de carnaval;

- Doktor No (reż. Terence Young, 1962), tamat główny filmu;

- W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości (reż. Peter R. Hunt, 1969), piosenka We have all the time in the world;

- Żyj i pozwól umrzeć (reż. Guy Hamilton, 1973), piosenka Live and let die;

- GoldenEye (reż. Martin Campbell, 1995), piosenka Golden eye;

- Świat to za mało (reż. Michael Apted 1999), piosenka The world is not enough;

- Skyfall (reż. Sam Mendes, 2012), piosenka Skyfall;

- Absolwent  (reż. Mike Nichols, 1967), piosenka Mrs Robinson;

- Titanic (reż. James Cameron, 1997), piosenka My heart will go on;

- Władca Pierścieni. Powrót króla (reż. Peter Jackson, 2003), piosenka Into the west;

- La la land  (reż. Damien Chazelle, 2016), piosenka  City of stars;

- Coco (reż. Lee Unkrich, 2017) piosenka  Remember me.

 

           
Muzyka popularna, podobnie jak artystyczna, była wykorzystywana w warstwie dźwiękowej już w filmach niemych. Znane melodie przywoływały określone skojarzenia, były elementem przyciągającym ludzi do kina. Po przełomie dźwiękowym w roku 1927 producenci uświadomili sobie, że rozpowszechnianie łatwo wpadających w ucho melodii i piosenek może być także dodatkowym źródłem niemałego dochodu. Filmy powstające w latach 30. i 40. były wypełnione takimi właśnie utworami, które oprócz tego były wydawane jako osobne partytury i nagrania płytowe (por. Cooke 2010).

           

Zdarzało się, że wytwórnie filmowe wywierały presje na kompozytorów, aby pisali oni muzykę „wpadającą w ucho”. Nie zawsze godzili się oni na to i współpraca producentów z kompozytorami układała się różnie. W filmie Rozdarta kurtyna w reżyserii Alfreda Hitchcocka (1966) zbyt ponurą (zdaniem producentów) muzykę Bernarda Herrmanna zastąpiono bardziej pogodną i optymistyczną  Johna Addisona. W  filmie Lolita w reżyserii Stanleya Kubricka (1962), w celu zwiększenia szans na sukces ścieżki dźwiękowej, poproszono o napisanie muzyki do filmu dwóch kompozytorów – Nelsona Riddle i Boba Harrisa.  Z tego filmu jako niezależne utwory znane są Temat miłosny Lolity Boba Harrisa oraz wokaliza Nelsona Riddle Lolita ya ya.

           

W piosenkach nie tylko muzyka, która wprowadzała w nastrój,  była ważna, ale także słowa, które często korespondowały z akcją filmu, z jego przesłaniem. Często też pisane były poza ścieżką dźwiękową, przez specjalnie do tego celu poproszonych twórców. Miały one swoje autonomiczne miejsce w filmie, stanowiły jego wizytówkę, reklamowy spot, były ważnym elementem trailerów,  tworzyły jego czołówki.

           

Przykładem takiej produkcji jest film Kapitan Carey z piosenką Mona Lisa czy też film Człowiek, który wiedział za dużo z piosenką Que sera, sera. Autorami obu piosenek byli Ray Evans i Jay Livingston, i obie zdobyły Oscary Akademii Filmowej w kategorii Najlepsza Oryginalna Piosenka (Mona Lisa 1950 r., Que sera, sera 1956 r.). W filmach pełniły one podobne role, na planie filmowym wykonuję je główni bohaterowie i wprowadzają one do akcji dramatycznej element spokoju.

           

Piosenkę Mona Lisa w filmie śpiewa Allan Ladd, chociaż w soundtracku i w materiałach promujących film jest ona wykonywana przez znanego amerykańskiego pianistę jazzowego i piosenkarza Nat King Cole’a[2].  W tym wykonaniu jest ona powszechnie znana, chociaż w repertuarze mieli ją wspaniali wykonywcy, między innymi: Elvis Presley, Dean Martin, Natalie Cole, Shakin’ Stevens. Była ona też wykorzystana w filmie z 1986 roku  pt. Mona Lisa.

 

01. Nuty − melodia piosenki Mona Lisa − muz. Ray Evans i Jay Livingston

 

W dramacie sensacyjnym Alfreda Hitchcocka Człowiek, który wiedział za dużo  piosenkę Que sera, sera (Whatever will be, will be,  Co ma być, to będzie) śpiewała aktorka, odtwórczyni  jednej z głównych postaci − Doris Day[3]. Orkiestra z mandolinami i towarzyszące chóry, z delikatnym, wdzięcznym głosem i subtelnym swingowaniem wprowadzają w klimat muzyki lat 50. oraz beztroskiego letniego wypoczynku, który w akcji filmowej na skutek przypadkowego bycia świadkiem morderstwa zmienia się w dramatyczny splot wydarzeń dotykających głównych bohaterów. Piosenka ta stała się bardzo popularna i chętnie wykonywana. Późniejsze covery opracowywane w zgodzie z panującymi nurtami muzycznymi zmieniają jej nastroje i klimaty. Wykonanie José Feliciano z lat 70. jest pełne ekspresji i romantycznych uniesień, holenderski zespół popowy Hermes House Band z lat 80. podkreśla taneczność utworu. Współcześnie Bria Skonberg wprowadza klimat jazzującego swingu, zespół Havana czy Natasha Hagen prezentują dalekie od pierwowzoru utwory w klimacie disco i  elektro dance.

 

02. Nuty − melodia piosenki Que sera, sera – muz. Ray Evans i Jay Livingston

           

W latach 50. niepodzielnie zapanował rock and roll i miało to także swoje odbicie w muzyce filmowej. Jednym z pierwszych filmów wykorzystujących ten gatunek muzyczny był skierowanym do zbuntowanej młodzieży Dziki (reż. László Benedek, 1953) opowiadający o gangach motocyklowych. Prawdziwy sukces odniósł jednak powstały dwa lata później film Szkolna dżungla (reż. Richard Brooks, 1955) z piosenką uznawaną za prototyp i wzorzec rock and rolla „białych” wykonawców Rock around the clock[4]. Piosenkę tę w roku 1952 napisał Max C. Freedman i James E. Myers, jednak dopiero nagranie Billa Haleya z zespołem His Comets, stało się powszechnie znane i zrobiło karierę po obu stronach oceanu[5].  W filmie wykorzystano ją obok innych popularnych piosenek z tamtego okresu i stanowią one naturalne  tło ukazywania życia i problemów ówczesnej młodzieży.

 

03. Nuty – melodia piosenki  Rock around the clock – muz. Max C. Freedman i James E. Myers

           

Czołową postacią lat 50. występującą w filmach był Elvis Presley. Jako aktor odtwarzający różne postacie, z nieodłączną gitarą wykonywał swoje piosenki. Jednym z bardziej znanych filmów z udziałem Elvisa Presleya  był amerykański western z 1956 roku w reżyserii Roberta D. Webba Kochaj mnie czule (Love me tender).  Film wykorzystuje kilka piosenek Presleya, w tym tytułową, specjalnie napisaną na potrzeby tej produkcji melancholijną balladę Love me tender[6]. Wielu wykonawców sięgało po tę kompozycję, i w znanych nam opracowaniach ich twórcy nawiązują do oryginału. Tak czynili:  Frank Sinatra, Kenny Rogers, Norah Jones czy zespół The Doors.

 

04. Nuty – piosenka Love me tender – muz. Elvis Presley, George R. Poulton

           

Większość  filmów z udziałem Presleya  to jednak musicale, w których artysta wykonuje cały szereg swoich piosenek. Takimi obrazami są między innymi Kochając cię (Loving you, reż. Hal Kanter, 1957), w którym poza tytułową piosenką, usłyszymy takie jak Young and beautiful, Don't, Teddy bear, Return to sender, czy film z tego samego roku Richarda Thorpe Więzienny rock, z  takimi piosenkami jak Jailhouse rock, Treat me nice.

              

W Wielkiej Brytanii w tym samym czasie podobną karierę zrobił Cliff Richards,  który  w filmie Chcemy się bawić[7] (reż. Sidney J. Furie, 1961) występuje razem z zespołem The Shadows i wykonuje cały szereg piosenek big-beatowych, w tym tytułową The young ones.

  

05. Nuty – początkowy fragment melodii  The young ones, muz. Roy C. Bennett

           

W latach 60. w filmach Richarda Lestera Noc po ciężkim dniu (A hard day's night, 1964)[8] i Help! (1965) debiutuje zespół The Beatles. W filmach usłyszymy takie piosenki  jak: A hard day's night,  Can't buy me love, All my loving, She loves you, Help!, Ticket to ride.

 

06. Nuty – początkowy fragment melodii A hard day's night, muz. John Lennon, Paul McCartney

  

Lata 60. przyniosły także popularność twistowi. Powstały dwa znaczące filmy promujące ten gatunek muzyczny Twist all night (The continental twist, reż. William J. Hole Jr., Allan David, 1961) i Twist around the clock (reż. Oscar Rudolph, 1961). Z tamtych lat znajdziemy też interesujące przykłady filmów z przykładami popularnej muzyki latynoamerykańskiej.  W tym na uwagę zasługuje Czarny Orfeusz (Black Orpheus) z 1958 roku w reżyserii Marcela Camus, w którym między innymi brazylijskie bossa novy Manhá de carnaval, (Karnawałowy poranek)[9] czy O nosso amor (Nasza miłość) Luiza Bonfá wykonują: odtwórczyni głównej postaci Marpessa Dawn, wybitna wokalistka brazylijska Elizete Cardoso oraz Antonio Carlos Jobim.

 

07. Nuty – melodia piosenki Manhá de carnaval, muz. Luiz Bonfá

           

W latach 80. muzykę rhythm and blues spopularyzował zespół amerykański The Blues Brothers. Stało się to za sprawą legendarnego filmu Blues brothers z roku 1980 w reżyserii Johna Landi. W 2000 roku wyprodukowano drugą część filmu Blues brothers 2000, ale nie zyskała ona takiej popularności jak cześć pierwsza.

           

Gwiazdorem muzyki pop w ostatnich 30 lat był Michael Jackson. Najbardziej znany jest jego film krótkometrażowy, będący zarazem wideoklipem Thriller z 1983 roku. Warto też pamiętać o innych, w których artysta wystąpił, a były to między innymi Kapitan OE − film dla dzieci z gatunku fantasy z 1986 roku nakręcony w technologii 3D w reżyserii Francisa Forda Coppoli; Moonwalker z 1988 roku, na którego składają się różne teledyski oraz nagrania z koncertów Duchy (Ghosts) z 1997 roku czy Miss cast away and the island girls (Miss rozbitków) z 2004 roku.

           

W latach 80. do kin wkroczył rap, a to za sprawą filmów Breakin' (reż. Joel Silberg, 1984) i New Jack City (reż. Mario van Peebles, 1991), w których wystąpił znany raper Tracy Lauren Marrow (Ice-T). W kolejnej dekadzie pojawił się hip-hop, a najbardziej znanym filmem tego okresu wykorzystującym ten gatunek muzyki jest Ghost Dog. Droga samuraja (Ghost Dog. The Way of the Samurai) w reżyserii  Jimi Jarmuscha z 1999 roku.

           

Inne filmy z ostatnich 40 lat, w których główne role przypadły znanym wokalistom, to między innymi:  Człowiek, który spadł na ziemię (1976)  − dramat science-fiction z udziałem Davida Bowie, Purple rain  (Purpurowy deszcz)  z 1984 r. – quasi-biograficzna opowieść o Rogersie  Nelsonie,  znanym  jako Prince, Evita  (1996) z muzyką Andrew Lloyd Webbera, w którym główną rolę aktorską i wokalną powierzono Madonnie, Diune (Dune) film science-fiction Davida Lyncha z 1984 roku z udziałem Stinga, Bodyguard (Ochroniarz,1992) z muzyką i w roli głównej Whitney Houston czy Tańcząc w ciemnościach (Dancer in the dark, 2000), w którym  w roli głównej wystąpiła islandzka piosenkarka Björk.

             

Znani wykonawcy i wielkie przeboje muzyczne są domeną wysokobudżetowych produkcji, filmów akcji. Należy do nich między innymi cała seria filmów o Jamesie Bondzie. Piosenki z ich czołówek niemal za każdym razem trafiały na listy przebojów. Instrumentalna czołówka z pierwszego filmu, Doktor No, z 1962 roku na stałe weszła do kolejnych części i stała się znakiem rozpoznawczym przygód Agenta 007. Autorem tego słynnego muzycznego tematu był Monty Norman[10], chociaż często w różnych źródłach podaje się Johna Barry’ego. To on stał się najważniejszym kompozytorem większości „Bondów”, on napisał muzykę do 12 części, tworzył opracowania, przygotowywał orkiestrę do nagrań, stworzył pewien styl oparty na śpiewnej melodii oraz bogatej orkiestrowej aranżacji. Drugim kompozytorem, którego nazwisko stale się przewija w tym cyklu, jest David Arnold.

           

Sukces muzyczny ścieżek dźwiękowych to też zasługa wykonawców zapraszanych do współpracy, a były to osoby utytułowane w branży muzyki popularnej. Nancy Sinatra piosenką You only live twice promowała film Żyje się tylko dwa razy (1967), Louis Armstrong był wykonawcą piosenki Johna Barry'ego We have all the time in the world  do części W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości (1969)[11]. Było to jedno z ostatnich nagrań, jakich dokonał legendarny jazzman. Specjalnie dla niego była też napisana partia trąbki, ale z uwagi na brak sił i postępującą chorobę Armstronga, wykonał ją muzyk z orkiestry (por. Bartulewicz, 2012). Trzykrotnie wykonawczynią tytułowych piosenek była Shirley Bassey: Goldfinger, 1964, Diamenty są wieczne, 1971 oraz Moonraker, 1997.

 

08. Nuty – pierwsza strona opracowania na fortepian tematu głównego serii James Bond (pełne opracowanie znajduje się w dodatku muzycznym „Wychowania Muzycznego” 2/2018).

           

Ciekawym utworem o kontrastujących częściach jest Live and let die Paula McCartney’a[12]. Promował on film z 1973 roku Żyj i pozwól umrzeć. Przełamuje on konwencje bondowskich melodii.  W dynamicznych wstawkach nadal mamy rozbudowaną aranżację orkiestry, ale w całym utworze dominują typowe dla McCartneya: fortepian, gitary, perkusja i chórki. Całość nawiązuje do klimatu utworów zespołu The Beatles, chociaż trzeba zaznaczyć, że powstał on już po rozpadzie zespołu. Wiele powstało coverów tej piosenki, jednak chyba najbardziej znanym jest  drapieżny,  rockowy, który  kilkanaście lat  później nagrał zespół  Guns N' Roses.

 

09. Nuty – początkowy fragment melodii  Live and let die, muz. Paul McCartney

           

W zupełnie inne klimaty muzyczne − taneczne, rockowo-popowe − wprowadza nas zespół Duran Duran, który tworzy piosenkę A view to a kill  do filmu Zabójczy widok (1985). Z podobnym odstępstwem od klasycznego brzmienia bondowskich piosenek mamy do czynienia  kilkanaście lat później w filmie Śmierć nadejdzie jutro (2002), w którym tytułową piosenkę  Die another day śpiewa Madonna.

           

Większość jednak filmów, również tych współcześnie produkowanych, nawiązuje do tradycji. Klasycznym wzorcem jest piosenka Licence to kill w wykonaniu amerykańskiej piosenkarki soul Gladys Knight promująca film Licencja na zabijanie (1989), jak również czołówka z filmu GoldenEye z 1995 roku, skomponowana przez trzon grupy U2 − Bono i The Edge.  Piosenka  ta, wykonywana przez Tinę Turner[13], stała się jednym z bardziej znanych utworów muzyki pop ostatnich dekad. W podobnym klimacie utrzymane są kolejne części Bonda −  Jutro nie umiera nigdy (1997) z piosenką Tomorrow never dies w wykonaniu Sheryl Crow, Świat to za mało (1999) z piosenką The world is not enough w wykonaniu amerykańskiej grupy rockowej Garbage z Shirley Manson[14], czy też muzyka do filmu Skyfall (2012) w wykonaniu Adele[15].

 

10. Nuty – fragment melodii Skyfall,  muz. Adele, Paul Epworth

 

Podobne sukcesy do opisanych powyżej były udziałem wielu innych piosenek pojawiających się w czołówkach bądź zakończeniach filmów, jak również towarzyszących akcji scenicznej. 

           

Interesującym przykładem jest ścieżka dźwiękowa do filmu Absolwent (The Graduate)  Mike’a Nicholsa z 1967 roku, która składa się z piosenek duetu Paula Simona i Art Garfunkela. Soundtrack w wykonaniu duetu Simon & Garfunkel zawiera najbardziej znane utwory tej grupy, między innymi The sound of silence, Scarborough fair oraz Mrs. Robinson – utwór specjalnie napisany do filmu, chociaż, jak niektórzy twierdzą, najmniej pasujący do niego[16]. Co jednak nie przeszkodziło, aby ta piosenka stała się jedną z bardziej popularnych. Z wielkim powodzeniem weszła ona do repertuaru Franka Sinatry, zespołu The Beatles, Bon Jovi. Piosenka o pani Robinson często też była wykonywana na małym ekranie, między innymi usłyszymy ją w filmach: Forrest Gump (1994), Gorsza siostra (1999), American Pie (1999), Holiday (2006) czy Centralne biuro uwodzenia (2008).

 

11. Nuty – początkowy fragment melodii  Mrs. Robinson, muz. Paul Simon

           

Chcielibyśmy jeszcze zwrócić uwagę na kilka filmowych piosenek, które w ostatnich kilkudziesięciu latach zdobyły w branży filmowej najwyższe nagrody, a są to Oskary Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej przyznawane raz do roku za Najlepszą Oryginalną Piosenkę Filmową. Dominują tu piosenki w stylu pop, niemniej wszystkie  nagrodzone cechuje wysoki profesjonalizm, warte są one uwagi i są to utwory lubiane, szeroko znane i popularne.

           

Laureatem nagrody w 1986 roku był Giorgio Morodera. Otrzymał ją za piosenkę Take my breath away do filmu Top Gun (reż. Tony Scott). Jej wykonawcą był amerykański zespół Berlin. Ta nastrojowa ballada zdominowała zarówno ścieżkę dźwiękową filmu,  jak i cały dorobek zespołu. Nie udało się tej grupie w późniejszym czasie stworzyć innych równie znaczących dzieł.

           

Rok później za piosenkę (I've had) The time of my life  do  filmu Dirty dancing (reż. Emile Ardolino) nagrodę otrzymują: Franke Previte, John DeNicol oraz Donald Markowitz. Wykonawcami jej byli znani amerykańscy wokaliści Bill Medley i Jennifer Warner. Niewątpliwie przyczynili się oni do jej sukcesu. Bardzo ciekawe efekty uzyskano przez połączenie chropowatego brzmienia męskiego głosu z dźwięcznym głosem kobiecym.  

           

W 1997 roku  jedenaście Oskarów − w tym za przewodnią piosenkę My heart will go on[17] oraz za ścieżkę muzyczną − zdobywa Titanic, melodramat katastroficzny w reżyserii  Jamesa Camerona. Podbił on serca widowni. W historii kina jest on drugim (po Avatarze, 2009), najbardziej dochodowym filmem. Został on stworzony z rozmachem przez najwybitniejszych  twórców w swoich dziedzinach. Pierwotnie muzykę do filmu miała napisać irlandzka wokalistka i kompozytorka Enya. Po jej rezygnacji reżyser zwrócił się do uznanego kompozytora muzyki filmowej Jamesa Hornera, który w całości opracował ścieżkę dźwiękową i po zakończonych zdjęciach, wbrew woli reżysera, napisał piosenkę My heart will go on, którą ostatecznie w wykonaniu Celine Dion włączono do filmu[18].

 

12. Nuty – melodia piosenki My heart will go on, muz. James Horner

           

Jedenaście Oskarów zdobywa również trzeci i ostatni film z trylogii Władca Pierścieni −  Władca Pierścieni. Powrót króla (reż. Peter Jackson, 2003).  Wśród nagród, tak jak i w przypadku Titanica uhonorowano główną piosenkę – melancholijną, delikatną i subtelną balladę Into the west, napisaną przez Fran Walsha, Howarda Shore oraz przez szkocką piosenkarkę Annie Lennox, która była też jej główną wykonawczynią[19].

 

13. Nuty – początkowy fragment melodii  Into the west, Fran Walsh, Howard Shore, Annie Lennox

           

W ostatnich dwóch latach zostały nagrodzone wyjątkowo kameralne i mające wiele uroku piosenki. W roku 2017 była to piosenka City of stars napisana przez Justina Hurwitza do  filmu La la land. Wykonawcami tej piosenki, pogodnego duetu z towarzyszeniem fortepianu, są aktorzy odtwarzający główne postacie filmowe, tj. pianista jazzowy  − Ryan Gosling i początkująca aktorka − Emma Stone. Piosenką tą wyrażają oni swoją miłość do siebie, marzenia, afirmację  i radość z codziennego życia[20].

 

14. Nuty – pierwsza strona opracowania na fortepian melodii piosenki City of stars, muz. Justin Hurwitz (pełne opracowanie znajduje się w dodatku muzycznym Wychowania Muzycznego 2/2018)

           

W bieżącym roku nagrodzono piosenkę Remember me do filmu anonimowego wytwórni Walta Disney i Pixar Animation Studios Coco, który opowiada historię chłopca mieszkającego w Meksyku.  Nagrodzoną piosenkę napisało małżeństwo Kristen Anderson-Lopez i Robert Lopez. Zarówno film, jak i czołowa piosenka łączą w sobie kulturę Ameryki Północnej  z kulturą Ameryki Łacińskiej. Słowa piosenki są śpiewane we fragmentach po angielsku oraz po hiszpańsku, a w melodii można odczuć rytm country i kołyszący rytm tańców latynoamerykańskich. Wykonawcą jest muzyk amerykański Miguel, ale towarzyszą mu też wokaliści z Meksyku −  Natalia Lafourcade oraz Gael García Bernal[21].

           

Bibliografia

·       Bartulewicz P.,  2012, James Bond – koneser martini i dobrej muzyki, „Newsweek Polska”, http://www.newsweek.pl/kultura/muzyka/james-bond---koneser-martini-i-dobrej-muzyki,97454,1,1.html.

·       Cooke M., 2000, A history of film music, wyd. Cambridge University Press, Cambridge.

·       Cieślak J., 1997, Hity z ekranu, „Rzeczpospolita”, 25.11.1997.

·       Górski A., 1997, Filmy do słuchania, „Polityka”, nr 32.