Powszechna edukacja muzyczna w Wielkiej Brytanii

Autor: Dominik Mielko

 

Czy brytyjskim system kształcenia muzycznego różni się od tego, jaki znamy z polskiej rzeczywistości? Jak to jest uczyć śpiewu i gry na instrumentach w angielskiej szkole? Autor niniejszego tekstu nie tylko zebrał informacje na ten temat ze źródeł drukowanych, ale też dzieli się własnymi obserwacjami i doświadczeniami, które zdobył, studiując w Wielkiej Brytanii na kierunku muzycznym. Zapoznanie się z tamtejszymi realiami pozwoliło na analizę rozwiązań systemowych, struktury szkolnictwa, a także umożliwiło krytyczne odniesienie się do całokształtu edukacji i wyciągnięcie wniosków.

 

 

„Muzyka to dusza wszechświata, skrzydła umysłu, lot wyobraźni i wszelkie życie” – tym cytatem z Platona Ministerstwo Kultury oraz Ministerstwo Edukacji w Wielkiej Brytanii rozpoczynają swój raport o edukacji muzycznej w Anglii (Music Education in England, 2011). We wstępie do raportu znaleźć można informacje o tym, jak istotna jest muzyka w rozwoju człowieka – widoczne jest przekonanie, że każde dziecko w kraju, niezależnie od zamożności, powinno doświadczyć szeroko rozumianej edukacji muzycznej. Autor dokumentu – Darren Hanley, dyrektor Arts Council England, instytucji, która jest ciałem doradczym angielskiego Ministerstwa Kultury – podkreśla istotę śpiewu i gry na instrumentach. Omawia obecną sytuację edukacji muzycznej w Anglii i wskazuje 36 rekomendacji dotyczących tej sfery oświaty, począwszy od założeń programowych aż po ich realizację oraz dalszy rozwój. Ministerstwo Edukacji do każdej rekomendacji opublikowało stosowne wyjaśnienia, komentarze oraz plany realizacji postulatów. Po pięciu latach od publikacji raportu należy stwierdzić, iż wnioski i zalecenia z niego płynące są systematycznie wdrażane.

 

 

Struktura szkolnictwa

           

Struktura szkolnictwa w Wielkiej Brytanii jest zbliżona do obecnie funkcjonującej w Polsce. Szkolnictwo powszechne podzielone jest na etapy:

• primary school (od 4.–5.¹ do 11.–12. roku życia);
• secondary school (od 11.–12. do 16. roku życia) – kończy się egzaminem General Certificate of Secondary Education i jest to ostatni obowiązkowy etap szkolnictwa w Anglii;
• further education – nauka trwa do 19. roku życia, kończy się egzaminem General Certificate of Education Advanced Level, który można porównać do polskiej matury; pozwala on na rozpoczęcie edukacji wyższej lub zawodowej;
• studia pierwszego stopnia – dają tytuł bachelor (BA) i trwają trzy–cztery lata;
• studia drugiego stopnia kończące się tytułem master;
• studia trzeciego stopnia kończące się tytułem doktora.

           

Mimo podobnej struktury system szkolnictwa w Wielkiej Brytanii funkcjonuje odmiennie od polskiego. Różnice te są na tyle istotne, że autor niniejszego opracowania, po latach funkcjonowania w polskim systemie edukacji oraz stałego bycia przekonywanym o jego słuszności, z trudem przyjmował i analizował informacje o systemie angielskim i panujących w Wielkiej Brytanii zwyczajach.

 

 

Organizacja i programy nauczania

           

W Anglii – podobnie jak w Polsce – programy nauczania mogą być tworzone przez same szkoły, przy czym w rodzimych realiach znacznie częściej pozostaje to w sferze potencjalnych możliwości, nauczyciele z reguły korzystają z gotowych programów oficyn wydawniczych. W Anglii programy nauczania są wypracowywane w szkołach i ściśle odzwierciedlają specyfikę indywidualnych potrzeb i warunków działania.

           

Obowiązek dotyczący przeprowadzenia określonych zajęć w sześcioletniej primary school (w dwuletniej młodszej i czteroletniej starszej grupie wiekowej) obejmuje tylko szkoły publiczne. Wśród nich znajdują się: język angielski; matematyka; projektowanie techniczne; technologia informacji i komunikacji; historia; geografia; sztuka i projektowanie; muzyka oraz wychowanie fizyczne. Dobór liczby godzin poszczególnych przedmiotów obowiązkowych oraz wybór innych przedmiotów należy do szkoły. Placówki prywatne mają pełną swobodę działania.

           

Nauka w secondary school trwa cztery lata i kończy się testem General Certificate of Secondary Education. Jest ona ostatnim obowiązkowym etapem nauczania. Oprócz wcześniej wymienionych przedmiotów, które są kontynuowane na tym poziomie, jako obowiązkowe dochodzą: współczesny język obcy i wiedza o społeczeństwie. Szkoła jest ponadto zobowiązana do przeprowadzenia zajęć z wychowania seksualnego i przystosowania do życia w rodzinie oraz z religii, jednak na te przedmioty uczęszczają tylko dzieci, których rodzice wyrażą zgodę.

           

Nauka na poziomie further education jest zróżnicowana i obejmuje różne rodzaje profilowanych szkół. Na tym poziomie uczeń jest przygotowywany do podjęcia dalszych studiów bądź pracy zawodowej, etap ten kończy się egzaminem Genreal Certificate of Education Advanced Level, porównywanym do polskiej matury.

           

W Wielkiej Brytanii liczba godzin dla poszczególnych przedmiotów nie jest precyzyjnie określona, a szkoły prywatne mają pełną swobodę w tworzeniu oferty edukacyjnej. Charakterystyczne jest też to, że wraz z wyższym poziomem nauczania wzrasta możliwość współdecydowania uczniów o profilu ich edukacji. Podobnie jak w Polsce, tak i w Anglii nauczyciele sami wybierają metody nauczania oraz materiały dydaktyczny. Szkoły w Anglii nie są jednak – jak w Polsce – kontrolowane przez organy podległe ministerstwu, ale przez niezależne, zewnętrzne jednostki akredytacyjne, które w wypadku stwierdzenia braku odpowiednio wysokich standardów kształcenia mogą doprowadzić do zamknięcia szkoły. Niektóre elitarne placówki nie podlegają akredytacji. Raporty z akredytacji każdej ze szkól są jawne i są dostępne w Internecie. Każdy etap szkolny kończy się odpowiednimi egzaminami. Warto też zwrócić uwagę, że kształcenie wczesnoszkolne w Wielkiej Brytanii trwa tylko dwa lata, a wcześniejsze rozpoczęcie nauki szkolnej skutkuje wydłużeniem cyklu powszechnej edukacji.

 

 

Muzyka w szkole

           

Mimo braku precyzyjnych regulacji w zakresie obowiązku nauczania muzyki w szkołach, braku odgórnie narzuconego programu, w ofercie placówek oświaty na każdym etapie nauczania znaleźć można szereg zajęć muzycznych. Warto podkreślić, iż aktywność szkół nie kończy się na zorganizowaniu lekcji muzyki (często kilku w tygodniu), działają również orkiestry, chóry, zespoły kameralne, są zajęcia indywidualne i wiele innych możliwości.

 

Bardzo istotne dla angielskiego systemu kształcenia w zakresie sztuki muzycznej jest zorganizowanie warunków, w których każdy będzie miał szansę zakosztować wykonywania muzyki. W efekcie angielskie sale koncertowe są zapełnione (wstęp na koncerty jest płatny nawet w małych, wiejskich ośrodkach, co nie odstrasza melomanów), liczne chóry i orkiestry amatorskie prezentują wysoki poziom artystyczny, bardzo popularna jest oferta typu „Przyjdź i wykonaj dzieło X (np. Mesjasz G. F. Haendla), koszt udziału 10 £”. I każda osoba o pewnych kompetencjach muzycznych, umiejętności gry na instrumentach czy też śpiewu może stać się współwykonawcą wielkich, uznanych dzieł, może wziąć udział w prestiżowych koncertach.

 

Rozwinięte formy amatorskiego uprawiania muzyki w szkołach powszechnych i poza nimi są wynikiem zapotrzebowania społecznego, zainteresowań dużej grupy dzieci i młodzieży tego typu aktywnością. W Polsce działalność taka jest skumulowana w rozbudowanych strukturach zawodowego szkolnictwa muzycznego, w Anglii zaś – z uwagi na niewielką liczbę tego typu szkół – prowadzi się ją w innych formach i strukturach. Wysoce rozwinięte są np. działania organizacji pozarządowych, edukacja muzyczna promowana jest również w sieci. Szeroko rozpowszechnione jest prywatne nauczanie umuzykalniające społeczeństwo, ale również pozwalające rozwinąć się jednostkom uzdolnionym, które z powodzeniem kontynuują naukę na studiach wyższych. Zauważam pojawianie się tego typu trendów również w Polsce, ale jest to zupełnie nieporównywalne z sytuacją edukacji muzycznej w Wielkiej Brytanii.

 

Nauczyciel muzyki

           

O prestiżu nauczyciela w Anglii przekonać się można, podejmując cieszące się ogromną popularnością studia na kierunkach pedagogicznych. Zawód ten jest odpowiednio promowany przez władze. Na stronach internetowych instytucji rządowych znaleźć można teksty przekonujące o jego wadze, związanej z nim odpowiedzialności i kreatywności, jakiej wymaga.

 

Promowana przez rząd ścieżka do zawodu nauczyciela zakłada, że najpierw należy wyspecjalizować się w określonej dziedzinie nauki, a dopiero później podjąć studia nauczycielskie. I rzeczywiście, biografie angielskich nauczycieli muzyki potwierdzają, że są to często jednostki wybitne, kompozytorzy, wykonawcy, którzy oprócz działalności artystycznej zajmują się kształceniem młodzieży, nauczając przedmiotu muzyka.

 

Angielski nauczyciel zarabia od 1300 £ (jako nauczyciel niewykwalifikowany) do 5300 £ miesięcznie, w zależności od jego kompetencji. Warto dodać, że średnie roczne wynagrodzenie nauczyciela to 37 800 £, przy średnim wynagrodzeniu krajowym 27 600 £ rocznie (Teachers’ salaries oraz Schools and education). Dla porównania: polski nauczyciel zarabia od ok. 2700 do 5000 zł, jednak średnia krajowa wyliczona przez Związek Nauczycielstwa Polskiego wynosi 2886 zł (34 632 zł rocznie), przy średnim wynagrodzeniu krajowym 4200 zł (50 400 zł rocznie) (Hantz 2012 oraz Nieprawdziwe dane, wybiórcze podejście). Nauczyciel muzyki w Anglii ma więc znacznie stabilniejszą sytuację zawodową niż w Polsce, gdzie – w związku z określoną małą liczbą godzin zajęć muzyki w szkołach i brakiem form pozalekcyjnych – często nie ma szans na pełny etat w jednej placówce. Ponadto mała liczba zajęć powoduje, że polskim specjalistom edukacji muzycznej ciężko jest uzyskać wysokie efekty kształcenia. Fakt tan sprawia, że zajęcia muzyki często są traktowane przez uczniów (być może również pracodawców) pobłażliwie. Wszystko to powoduje, że w Polsce – w przeciwieństwie do Anglii – zatrudnienie w zawodzie nauczyciela muzyki rzadko jest zatrudnieniem wymarzonym, a biorąc pod uwagę niż demograficzny, likwidację wielu małych szkół na prowincji na zmiany raczej się nie zapowiada.

 

 

• Hantz T., 2012, Zarobki polskich nauczycieli, http://wynagrodzenia.pl/artykul/zarobki-polskich-nauczycieli, dostęp online 12 października 2016 r.
• Music Education in England, 2011, Departament for Education, Crown Copyright, London.
• Nieprawdziwe dane, wybiórcze podejście, 2015, ZNP, http://www.znp.edu.pl/element/2316/Nieprawdziwe_dane_wybiorcze_podejscie, dostęp online 12 października 2016 r.
• Schools and education Office for National Statistics, www.gov.uk/browse/childcare-parenting/schools-education, dostęp online 12 października 2016 r.
• Teachers’ salaries, Departament for Education, https://getintoteaching.education.gov.uk/funding-and-salary/teacher-salaries, dostęp online 12 października 2016 r.