Powszechna edukacja muzyczna w Niemczech
Autor: Marcin Lemiszewski
Wychowanie muzyczne w społeczeństwie niemieckim odgrywa bardzo ważną rolę. W tym artykule Autor przybliża organizację systemu nauczania przedmiotu muzyka i zawód nauczyciela muzyki w szkołach publicznych w Niemczech.
Organizacja
System kształcenia muzycznego w Niemczech różni się znacznie od tego, który znamy z polskiej rzeczywistości. Obowiązek szkolny obejmuje dzieci i młodzież w wieku od 6. do 18. roku życia. W Niemczech o rozpoczęciu edukacji szkolnej decyduje wiek dziecka w danym roku szkolnym, a nie kalendarzowym. Uczniowie nie kupują książek, to szkoła je im wypożycza. Przerwy w szkole są co 2 lub co 3 godziny lekcyjne. Trwają one 20 lub 30 minut. Dla tych, którzy zostają w szkole do godziny 16 jest też jedna przerwa godzinna. Skala ocen jest od 6 do 1, przy czym 1 to najlepsza ocena, a 6 to najgorsza.
Jeżeli uczeń szkoły otrzyma na koniec roku z trzech lub więcej przedmiotów oceny 5 lub 6, będzie musiał powtarzać klasę. Jeśli uzyska dwie oceny 5 na koniec roku, rada pedagogiczna decyduje, czy warunkowo uczeń otrzyma promocję do kolejnej klasy, czy będzie musiał obecną klasę powtarzać. Ocena 5 z muzyki może być oceną promocyjną w przypadku, gdy równoważy się z oceną przynajmniej 3 z innego przedmiotu dodatkowego. Dokładne regulacje zależne są od władz poszczególnych landów.
W niemieckich szkołach nie ma studniówek, są bale maturalne (po maturze). Nie ma możliwości poprawy sprawdzianów i nie ma mundurków. Kompetencje w dziedzinie oświaty podzielone są między państwo (Bund) i kraje związkowe (Land), przy czym każdy kraj związkowy ma znaczną niezależność w dziedzinie kultury i edukacji. Każdy Land posiada własne Ministerstwo Oświaty (Kultusministerium).
Przedmiot muzyka
Wychowanie muzyczne odgrywa bardzo znaczącą rolę na wszystkich etapach edukacji szkolnej i obecne jest niemal podczas całej edukacji szkolnej, zaczynając od zajęć rytmicznych w przedszkolu.
W niemieckiej szkole podstawowej, która trwa cztery lata, muzyka w klasach 1, 2 zazwyczaj realizowana jest w wymiarze dwóch godzin tygodniowo, przy czym na pierwszej z nich nacisk położony jest na śpiew (Musik), a na drugiej na rytmikę (Musikfrüherziehung). W 3 i 4 klasie wychowanie muzyczne kontynuowane jest w wymiarze 1 godziny tygodniowo.
W niektórych landach np. Nadrenii-Westfalii muzyka w szkołach podstawowych wspierana jest dodatkowo bardzo ciekawym projektem muzycznym – „Instrument dla każdego” (Jedem Kind ein Instrument), w którym to nauczyciele ze szkół muzycznych prowadzą zajęcia nauki gry na instrumentach w szkołach dla wszystkich chętnych dzieci. Nauka ta trwa cztery lata, czyli przez całą szkołę podstawową, i w trakcie niej uczniowie mogą próbować gry na różnych instrumentach. Główne cele projektu to umuzykalnienie najmłodszych, rozwijanie ich wrażliwości muzycznej i możliwość nauki gry na instrumencie dla wszystkich dzieci niezależnie od możliwości finansowych rodziców.
Większość szkół w Niemczech ma w swojej ofercie zajęcia opieki popołudniowej. W jej ramach odbywają się różne koła zainteresowań, w tym muzyczne. W niektórych landach np. Meklemburgii-Pomorzu Przednim po zajęciach lekcyjnych w niektórych szkołach uczniowie przechodzą do świetlic (Hort), gdzie mają czas na odrabianie lekcji, opiekę popołudniową, liczne zajęcia, w tym również muzyczne, np. grę na instrumencie czy w zespole muzycznym.
Od 5 do 12 lub 13 klasy dzieci w Niemczech uczęszczają do gimnazjum, do szkoły zawodowej Hauptschule, Berufsschule, Berufsfachschule lub technikum Realschule, szkoły zespolonej Gesamtschule. Każdy kraj związkowy ma swój własny model i program edukacji. W tych szkołach muzyka kontynuowana jest w wymiarze 1 lub 2 godzin lekcyjnych tygodniowo. W niektórych klasach może być to jedna godzina muzyki przez semestr, wymiennie ze sztuką. W starszych klasach zajęcia muzyki mają często charakter bloku godzin, czyli dwie godziny pod rząd, aby była możliwość przygotowywania różnych projektów muzycznych.
Muzyka w ostatnich latach przed maturą (Oberstuffe) może być nauczana fakultatywnie, do wyboru przez ucznia razem ze sztuką (Kunst). Dodajmy, że oceny z przedmiotów ostatnich lat przedmaturalnych liczą się do oceny z matury. W Niemczech jest możliwość zdawania muzyki pisemnie i/lub ustnie na maturze. W niektórych szkołach uczniowie mają wtedy więcej godzin muzyki tzw. Leistungskurs, np. do 6 godzin tygodniowo. Matura z muzyki może mieć takie formy jak: praca pisemna – analiza dzieła muzycznego lub egzamin praktyczny gry na instrumencie muzycznym połączony z krótszą pracą pisemną albo skomponowanie własnego utworu i omówienie dzieła przed komisją egzaminacyjną.
Muzyka w szkole w Niemczech wspierana i rozwijana jest przez bardzo ciekawe projekty skierowane do wszystkich szkół w kraju i szkół niemieckich za granicą. Jednym z nich jest projekt „Klasy muzykują” (Klassen musizieren), w którym to klasy na specjalnie zorganizowanym festiwalu prezentują przygotowany program muzyczny. Innym jest podobny projekt skierowany do wszystkich szkół – „Szkoły muzykują” (Schulen musizieren). Kolejny to „Młodzież jazzuje” (Jugend jazzt), skierowany do szkolnych big-bandów i zespołów jazzowych. Bardzo ważnym projektem muzycznym skierowanym do młodzieży jest „Młodzież muzykuje” (Jugend musiziert), skierowany do dzieci i młodzieży ze szkół muzycznych, uczniów uczących się prywatnie gry na instrumencie oraz do szkół niemieckich za granicą. Odbywa się on w trzech etapach: powiatu – Regionalwettbewerb, województwa – Landeswettbewerb i kraju – Bundeswettbewerb. Laureaci etapu krajowego oprócz dyplomów otrzymują często stypendia i nagrody wspierające ich dalszą drogę muzyczną. Warto dodać, że w tym konkursie oceniana jest praca każdego uczestnika. Każdy, kto zagrał znakomicie, może otrzymać nagrodę. Jest wiele pierwszych, drugich i trzecich nagród. Laureaci etapu krajowego (Bundeswettbewerb) mogą ubiegać się o udział w warsztatach, gry w orkiestrach tylko im dedykowanych.
W Niemczech dużą rolę odgrywa wspólne muzykowanie, dlatego w wielu szkołach odbywają się zajęcia z chóru, a na zajęciach popołudniowych zespoły muzyczne grają muzykę popularną, jazzową i młodzieżową. W szkołach tworzone są klasy chóralne, tzw. Chorklassen, lub grające na instrumentach dętych, tzw. Bläserklassen. W ten sposób szkoły chcą również zareklamować swoją placówkę i zachęcić rodziców, aby posłali tu swoje dzieci. Najbardziej zdolni muzycznie uczniowie mogą uczęszczać do gimnazjów muzycznych. W poszczególnych krajach związkowych (Land) jest jedna lub dwie takie szkoły. Po ukończeniu takiego gimnazjum jego absolwenci kontynuują zazwyczaj naukę na studiach muzycznych.
W Niemczech ramy programów nauczania ustalają poszczególne kraje związkowe, a następnie poszczególne szkoły dostosowują je do własnych potrzeb, dodając do programów elementy, które chcą wprowadzić w nauczaniu. Nauczyciele z reguły korzystają z gotowych programów oficyn wydawniczych, ale mogą też tworzyć własne materiały spełniające wymogi programowe nauczania.
Nauczyciel muzyki
Nauczyciele muzyki w Niemczech mogą zrzeszać się w organizacjach takich jak np. „Krajowy Związek Przedmiotu Muzyka” (Bundesverband Musikunterricht – BMU) czy „Niemiecki Związek Nauczycieli Muzyki” (Deutscher Lehrerverband). Oferują one między innymi wsparcie dla nauczycieli oraz liczne szkolenia, jak np. Kongres Nauczycieli Muzyki (Bundeskongress Musikunterricht) organizowany przez BMU.
Zawód nauczyciela w Niemczech jest szanowany i ma znacznie stabilniejszą sytuację zawodową i finansową niż w Polsce.
Studia pedagogiczne trwają 5 lub 6 lat w przypadku nauczycieli chcących uczyć w gimnazjum. Następnie student musi odbyć tzw. referendariat, trwający 1 rok lub 2 lata, w czasie którego przyszły nauczyciel uczy już w szkole w niepełnym wymiarze godzin, a popołudniami kontynuuje naukę, uczestnicząc w seminariach i hospitacjach. W przypadku nauczycieli muzyki w szkole podstawowej studia trwają 3 lub 4 lata, a referendariat trwa jeden rok. Również po studiach muzycznych można kontynuować naukę na studiach pedagogicznych i w krótszym czasie zostać nauczycielem muzyki. Należy przy tym pamiętać, że każdy nauczyciel w Niemczech studiuje nauczanie dwóch przedmiotów, a w Polsce zazwyczaj jednego.
Etat nauczyciela w szkole wynosi, zależnie od kraju związkowego, zazwyczaj od 23 do 26 godzin. Większość nauczycieli posiada tytuł urzędnika państwowego. Po studiach nauczyciel pracuje w szkole jeden rok jako „urzędnik na próbę”, następnie zdaje egzamin. Zanim zostanie nauczycielem musi przejść również badania zdrowotne. Praca nauczyciela będącego urzędnikiem państwowym jest dobrze opłacana. Zarobki wynoszą ok. 5000 euro brutto miesięcznie. Na emeryturę przechodzi się w wieku 67 lat, dotyczy to zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Obecnie z powodu licznych nowych klas i dużej liczby uczniów w szkołach brakuje nauczycieli. Wielu nauczycieli z Polski decyduje się na podjęcie pracy w Niemczech w zawodzie nauczyciela.
Podsumowując, model systemu edukacji muzycznej w szkołach w Niemczech różni się bardzo od naszego. Cel powinien być ten sam, wykształcić świadome muzycznie społeczeństwo, otwarte na muzykę, rozumiejące jej ogromną rolę i wpływ na rozwój każdego człowieka.
Źródła
- Rozmowa z nauczycielką muzyki Anette Hildebrandt.
- Musikalische Bildung in Deutschland, Deutscher Musikrat 2012, PDF.
- Deutscher Musikrat, Landesmusikräte und Kultusministerkonferenz: Musikunterricht hat wichtige Bedeutung, KMK 2020, https://www.kmk.org/aktuelles/artikelansicht/deutscher-musikrat-landesmusikraete-und-kultusministerkonferenz-musikunterricht-hat-wichtige-bedeut.html
- System oświaty w Niemczech, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/System_o%C5%9Bwiaty_w_Niemczech
