Wygrywanki – uproszczone zapisy muzyki w nauce gry na instrumentach klawiszowych

Autor: Mirosław Grusiewicz

 

Tradycyjny zapis muzyki jest dość skomplikowany. Z tego też powodu na potrzeby amatorskiego uprawiania muzyki opracowuje się uproszczone notacje. Jedną z ciekawszych propozycji są Wygrywanki Ryszarda Bryły, stworzone przy współpracy Agnieszki Przemyk-Bryły.

O metodzie można również przeczytać na stronie http://www.wygrywanki.pl/. Wygrywanki są rónież dostępne w księgarni internetowej "Wychowania Muzycznego".

 

W powszechnej edukacji muzycznej i w amatorskim uprawianiu muzyki wciąż poszukuje się różnych rozwiązań ułatwiających grę na instrumentach i śpiew. Kluczowe jest tu tworzenie uproszczonych form zapisu graficznego muzyki. W nauce śpiewu wypracowano różne formy notacji relatywnej, co – mówiąc w skrócie – jest sprowadzeniem wszystkich melodii do tonacji C-dur – a-moll. W grze na instrumentach najczęściej proponuje się zapisy tabulaturowe, które pokazują np. w którym miejscu na gitarze należy nacisnąć strunę czy też które otwory należy zakryć, grając na flecie; proponuje się również zamiast nut na pięciolinii różne litery czy też cyfry.

           

Tego typu propozycje moją swoje uzasadnienie, gdyż tradycyjny zapis muzyki jest dość skomplikowany. Jest on w pełni dostosowany do rozbudowanej melodycznie, harmonicznie, formalnie i emocjonalnie muzyki profesjonalnej i niewątpliwie każdy, kto chce taką muzykę uprawiać, musi ten zapis poznać. W przypadku jednak amatorskiego grania, szczególnie na etapie początkowej nauki, różne formy uproszczonego zapisu wydają się być jak najbardziej celowe. Pozwalają one na skoncentrowanie uwagi na samej grze i muzyce, a nie na nauce odczytywania zapisu muzyki. Przy nauce metodami beznutowymi czy z uproszczonym zapisem szybciej uzyskamy rezultaty w postaci opanowania podstaw gry, nauczenia melodii lub prostych utworów. Jest to o tyle ważne, że pozwala uniknąć zniechęcenia często doświadczanego przez początkujących, którzy uczą się tradycyjnymi metodami odczytywania poszczególnych dźwięków.

           

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na propozycję Ryszarda Bryły i Agnieszki Przemyk-Bryły – pianistów i pedagogów – którzy opracowali metodę początkowej nauki gry na instrumentach klawiszowych, przystępną także w warunkach pozaszkolnych.

           

Wygrywanki to beznutowa nauka gry przy pomocy obrazu graficznego muzyki, będącego połączeniem zapisu cyfrowego z tabulaturow¹. Każdy utwór poprzedzony jest ilustracją klawiatury, na której zaznaczono wykorzystywane klawisze i podpisano palce prawej i lewej ręki. Każdy palec przyporządkowany jest do jednego dźwięku (klawisza). Pod obrazkiem znajduje się zapis cyfrowy melodii (akompaniamentu), którą symbolizuje określony palec lewej i prawej ręki.

           

Tego typu zapis niesie dość duże ograniczenia. Bez wprowadzania dodatkowych oznaczeń możemy w jednym utworze wykorzystać maksymalnie 10 dźwięków. Ograniczeni jesteśmy też jedną pozycją dłoni – w prezentowanej metodzie nie przewiduje się bowiem „podkładania pierwszego palca” i zmian układu ręki. Trudno też w ten sposób zapisać melodię z akordowym akompaniamentem. Ograniczeń tych nie uznawałbym jednak za wady, wręcz przeciwnie. Mogą one okazać się dużą pomocą ze względu na fakt, że w początkowych etapach nauki warto świadomie redukować problemy i treści.

           

Wielkim atutem Wygrywanek jest ogromna prostota, łatwość samodzielnej nauki (co nie wyklucza i innych rozwiązań) oraz sprzyjanie kształtowaniu pozytywnych nawyków w grze na instrumencie. Każdy utwór składa się tu z innego zestawu dźwięków. Warto zwrócić uwagę, że autorzy świadomie nawiązują do metod Fryderyka Chopina i tak jak on zalecają w jak najszerszym zakresie wykorzystywanie od początków nauki czarnych klawiszy, gdyż jako krótsze i wyższe od białych w naturalny sposób pasują one do palca drugiego, trzeciego i czwartego. Przy korzystaniu z białych i czarnych klawiszy dłoń w sposób fizjologiczny układa się na klawiaturze, lepiej rozwija się zmysł dotyku i łatwiej przebiega nauka. To właśnie dlatego w Wygrywankach większość opracowań utrzymana jest w tonacjach Cis-dur, H-dur, E-dur, A-dur. Oczywiście są i inne; w zasadzie od początku dziecko styka się ze wszystkimi tonacjami dur–moll i już od pierwszych zajęć można wprowadzać dowolne skale.

           

Dzięki wczesnemu poznawaniu przez dziecko rozmaitych zestawień białych i czarnych klawiszy ręka ma szanse w sposób naturalny „zapamiętać” różne, typowe dla określonych tonacji układy. Przy tej wielości tonacji i układów ręki zastosowane przyporządkowanie określonego palca do danego dźwięku wydaje się celowe i pożądane. Atutem Wygrywanek jest też granie od pierwszych zajęć z użyciem obu rąk i jednakowe ich traktowanie, bez prymatu którejkolwiek z nich, bez przydzielania im schematycznych ról: prawa ręka – melodia, lewa – akompaniament.

           

Trzeba przyznać, że na tle wielu podobnych metod tę wyróżnia głęboka świadomość pedagogiczna autorów co do celów i podejmowanych działań. Oferują oni nie tylko nowy sposób prezentacji zapisu melodii, ale i przemyślaną koncepcję metodyczną. Zalecają, by po  wstępnym zapoznaniu się z układem klawiszy i ułożeniu palców na klawiaturze uczący się podążał wzrokiem za umieszczonym pod obrazkiem zapisem melodii, a unikał dalszego patrzenia na ręce. Ma to na celu pobudzenie wyobraźni dotykowej i szybsze zapamiętywanie położenia palców i ręki. Wzrokiem odczytujemy numerację palców. Łatwe odróżnienie ręki lewej i prawej zastosowano dzięki przypisanym do nich kontrastowym kolorom.

           

W najprostszej postaci Wygrywanek zapis nie zawiera tradycyjnej notacji rytmu, tylko zróżnicowane odstępy między poszczególnymi dźwiękami, pomagające zrozumieć zjawisko rytmu jako czasu w muzyce. Ten element zapisu ma jednak znaczenie głównie poglądowe, a praktyczną pomoc dla początkującego wykonawcy stanowi tutaj przede wszystkim znajomość tekstów pieśni i piosenek oraz odtwarzanie rytmu ze słuchu. Jeżeli gramy melodię, którą mało znamy, autorzy zalecają posłuchanie jej z dowolnego źródła oraz odtwarzanie rytmu z pamięci. Płynne przejście z metody obrazkowej do nauki nut umożliwia fakt, że prócz Wygrywanek beznutowych mamy do dyspozycji także Wygrywanki w wersji niejako „hybrydowej” – łączącej zapis obrazkowy z nutowym rytmem lub z równolegle dodanym pełnym zapisem na pięciolinii.

 

W zakresie techniki gry autorzy zwracają uwagę przede wszystkim na jak największą naturalność aparatu, rozluźnianie dłoni, ręki i ramion. Ze względu na zaangażowanie wzroku do odczytywania zapisu na wstępnym etapie zalecają technikę gry palcowej (polegającej na podnoszeniu i opuszczaniu palców) zamiast gry z przegubu, z ruchu ręki czy gry portato. Uważają przy tym, że warto grać zarówno w środkowych rejestrach instrumentu, jak i eksperymentować w skrajnych rejestrach oraz swobodnie używać pedału, by od początku mieć kontakt słuchowy z bogatszym w alikwoty i przyjemniejszym brzmieniem. Zaznaczają też, że ważne jest, aby dzieci siedziały przy instrumencie w wygodnych, ale nie bezładnych pozycjach, powinniśmy więc zwracać uwagę, aby siedzenie nie było za nisko ani za wysoko, by uczeń siedział możliwie prosto, choć oczywiście nie sztucznie sztywno.

           

Twórcy Wygrywanek zalecają także udzielanie jak najmniejszej liczby pouczeń, wskazówek, komentarzy. Nauka powinna być – według nich – procesem możliwie naturalnym, wynikającym z dziecięcej ciekawości świata. Granie na instrumencie nie powinno kojarzyć się z przymusem, przykrym obowiązkiem. Autorzy uważają, że wystarczy dzieciom pokazać możliwości, a same zainteresują się dalszymi eksperymentami z instrumentem. Powinny spędzać przy nim tyle czasu, ile tylko są w stanie się skoncentrować.

           

Autorzy Wygrywanek zalecają nauczycielom improwizowanie akompaniamentów i granie z dziećmi na cztery ręce, co stanowi doskonałe umuzykalniające dopełnienie.

           

Można w ten sposób wesprzeć rytmiczną grę odpowiednio tanecznym akompaniamentem lub pozwolić dziecku od małego osłuchiwać się z ładnymi harmoniami i pełnią brzmienia fortepianu z użyciem pedalizacji. Wówczas korzystnie jest, gdy dziecko zagra melodię oktawę wyżej (nie w średnicy), aby poszerzyć rejestr dla partii akompaniamentu i nie stwarzać okoliczności np. dla „brudno” brzmiących tercji w zbyt niskim rejestrze².

           

Wygrywanki z pewnością znajdą szerokie zastosowanie. Mogą z nich samodzielnie korzystać zarówno dzieci (tu wskazana by była opieka rodziców), jak i osoby dorosłe. Metoda sprawdzi się w powszechnej edukacji muzycznej i w szkolnictwie muzycznym. Jej stosowanie pomoże zainteresować grą na instrumencie klawiszowym tradycyjnym i elektronicznym, ułatwi pierwszy kontakt z nim i zapoznanie z klawiaturą. Jest to narzędzie, które może przyczynić się do upowszechnienia prostego, domowego muzykowania.

 

Na stronie www.wygrywanki.pl, gdzie zastosowanie Wygrywanek zostało szeroko omówione, znajdziemy wybrane bezpłatne nuty. Kto chce więcej, może zamówić dostępne w księgarni zbiory Wygrywanki – piosenki dla dzieci, Melodie popularne, Kolędy dla najmłodszych oraz Christmas Carols³.

 

Rys. 1. Okładka zbioru nut Wygrywanki – piosenki dla dzieci

 

 

Rys. 2. Zapis melodii Trzy kurki

Utwór ten, z uwagi na wygodny układ palców i dużą akceptację przez najmłodsze dzieci, zalecany jest na pierwsze zajęcia⁴.

 

 

Rys. 3. Zapis melodii Sto lat

Amatorska nauka tej bardzo popularnej melodii jest łatwa. Dzieci mimowolnie odtwarzają rytm ze słuchu w „takt” dobrze znanych sylab tekstu. Prezentowany zapis uwzględnia piąty palec w lewej ręce i polecany jest zwłaszcza dla małych dłoni (przy większych wygodniejszym rozwiązaniem jest palec czwarty). Przy małej ręce piąty palec pozwala na naturalniejsze ułożenie dłoni. Warto podpowiedzieć dziecku ustawienie lekko „zaokrąglonego” piątego palca oraz wytłumaczyć jego sens (palec zaokrąglony jest silniejszy, stabilniejszy i bardziej precyzyjny) i zachęcać, by nie grało nim od razu tak głośno, jak potrafi zagrać palcem drugim czy trzecim (przy nadmiarze użytej siły trudno o prawidłowy układ ręki).

 

 

Rys. 4. Zapis melodii W murowanej piwnicy

Jest to lubiana przez dzieci, krótka melodia ludowa, z wyrazistym rytmem. Podobnie jak w Sto lat w lewej ręce możemy zastąpić palec czwarty – piątym. 

 

 

Rys. 5. Zapis melodii Mazurka Dąbrowskiego

Jest to utwór bardziej skomplikowany i wymaga przenoszenia ręki i większej kontroli wzrokowej. Nietypowe użycie palca zaznaczono innym kolorem.

 

 

Rys. 6. Zapis melodii Wlazł kotek na płotek

Oprócz melodii jest tu zaznaczonych kilka dźwięków akompaniamentu.